Pytanie

Bibliotekarze pracują od poniedziałku do piątku i dodatkowo mają dyżury w soboty. W regulaminie pracy obowiązującym w bibliotece znajdują się zapisy, z których wynika, że jeśli pracownik sam nie zwróci się o dzień wolny w zamian za pracę w sobotę, to pracodawca musi zapłacić za godziny ponadwymiarowe.
Co zrobić, aby nie wypłacać dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych?

Sposoby rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych określone są w art. 1511–1512 Ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, dalej: kp. Przepisy te regulują w sposób kompleksowy zarówno zasady wypłacania dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, jak i udzielania w zamian czasu wolnego, co oznacza, że pracodawca nie może regulować tych kwestii w sposób odmienny, dowolny, niezgodny z kp.

Wyjaśnienie

Jeżeli dyrektor biblioteki jako pracodawca nie zamierza wypłacić pracownikowi wynagrodzenia wraz z dodatkiem za pracę ponadwymiarową, ma obowiązek udzielić mu w zamian czasu wolnego z własnej inicjatywy albo na wniosek pracownika. Regulamin wynagradzania nie może tych kwestii regulować odmiennie niż jest to określone w kp.

Wniosek pracownika nie jest tu jednak obligatoryjny, pracodawca nie może też zmusić pracownika do jego złożenia. W razie braku takiego wniosku — pozostaje mu udzielenie czasu wolnego z własnej inicjatywy w wymiarze 1‒1,5 albo wypłata wynagrodzenia wraz z dodatkiem (art. 1511 § 1‒2 oraz art. 1512 § 3 kp).

Z pytania wynika, że bibliotekarze pracują dodatkowo w soboty w szósty dzień tygodnia. Jest to rozwiązanie niezgodne z prawem. Proszę zauważyć, że w pytaniu mylnie użyto pojęcia «dyżur». W trakcie dyżuru pracowniczego pracownik nie powinien świadczyć pracy (art. 1515 § 1 kp) — ma być jedynie w gotowości do jej świadczenia. Jeżeli pracownik w tym czasie pracuje, to znaczy, że jest to praca w godzinach nadliczbowych, a ponieważ stanowi zaplanowany element organizacji czasu pracy, to narusza to zasady wynikające z art. 151 § 1 kp.

Zgodnie z tym przepisem, praca w godzinach nadliczbowych może wynikać jedynie z dwóch powodów:

  • konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
  • szczególnych potrzeb pracodawcy.

Proszę pamiętać, że szczególne potrzeby pracodawcy to nie są potrzeby stałe, zaplanowane, wynikające z organizacji czasu pracy, ale potrzeby specjalne, niecodzienne, odróżniające się od zwykłych potrzeb związanych z prowadzoną działalnością (z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 26 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 667/99).

W sytuacji opisanej w pytaniu nawet wypłacanie pracownikom pracującym 6 dni w tygodniu dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych albo udzielenie w zamian czasu wolnego nie zmienia faktu, że pracodawca narusza zasady wynikające z art. 151 § 1 kp — co w razie kontroli inspekcji pracy może rodzić odpowiedzialność dyrektora z art. 281 pkt 5 kp (naruszenie przepisów o czasie pracy).

W takiej sytuacji zalecam wprowadzenie w instytucji równoważnego czasu pracy, co — przy odpowiednim ustaleniu harmonogramów czasu pracy — pozwoli na odejście od pracy w godzinach nadliczbowych w soboty i wypłacania wynagrodzenia z tego tytułu.

Podstawa prawna

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 12 października 2016 r. poz. 1666; ost. zm. Dz.U. z 17 maja 2017 r. poz. 962)