Pytanie

Pracownik zatrudniony na część etatu w jednej instytucji kultury jest jednocześnie pracownikiem dwóch innych instytucji (również na niepełny etat). W każdej instytucji otrzymuje świadczenie socjalne zgodne ze złożonym oświadczeniem dotyczącym sytuacji materialnej. Czy jedna osoba może pobierać świadczenie u kilku pracodawców?

Celem powoływania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (dalej: ZFŚS) w instytucji kultury jest m.in. łagodzenie różnic w poziomie życia pracowników i ich rodzin. Jedynym warunkiem udzielenia pomocy socjalnej pracownikowi jest spełnienie kryteriów socjalnych określonych w regulaminie uzgodnionym z zakładowymi organizacjami związkowymi (art. 27 ust. 1 Ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych i art. 8 ust. 2 Ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, dalej ustawa o ZFŚS). Regulamin ten powinien określać zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń socjalnych oraz zasady przeznaczania środków na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej.

Wyjaśnienie

Zwracam uwagę, że ZFŚS jako akt oparty na ustawie, jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 Ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z ZFŚS uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z ZFŚS (art. 8 ust. 1 ustawy o ZFŚS).

Uzależnienie przyznania pomocy socjalnej od spełnienia pewnych kryteriów, prowadzi do tego, że instytucja musi się liczyć z ograniczeniem swobody regulacji w regulaminie ZFŚS zasad przyznawania indywidualnych świadczeń (por. wyrok SA w Białymstoku z 22 stycznia 2013 r., sygn. akt III AUa 680/12; wyrok SA w Poznaniu z 28 grudnia 2012 r., sygn. akt III AUa 1064/12).
To oznacza, że jeśli instytucja wypłaca świadczenia socjalne z pominięciem kryterium socjalnego, to nie można ich za takie uznać i nie można im przyznać przywilejów wynikających z ubezpieczeń społecznych (por. wyrok SA w Gdańsku z 8 listopada 2012 r., sygn. akt III AUa 1307/12). Bowiem świadczenia sfinansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach ZFŚS nie stanowią podstawy wymiaru składek na ZUS (§ 2 ust. 1 pkt 24 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe).

Ze względu na te zaostrzenia instytucja kultury może domagać się od pracownika ubiegającego się o pomoc socjalną dokumentów potwierdzających jego status materialny, osobisty i życiowy. Jeżeli pracownik, w tym również zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, spełnia warunki przewidziane w regulaminie ZFŚS obowiązującym w instytucji kultury, świadczenie zostanie mu przyznane.

Z orzecznictwa

Należy z całą mocą podkreślić, że realizacja socjalnych celów pracodawcy jest możliwa jedynie wówczas, gdy wypłacane z ZFŚS świadczenie jest uzależnione od sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej poszczególnych pracowników.

Wyrok SN z 16 września 2009 r., sygn. akt I UK 121/09, OSNP 2011/9-10/133

Rodzaj informacji świadczących o sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania ze świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz sposoby ich pozyskiwania nie zostały przez ustawodawcę uregulowane. Tego rodzaju informacji może być bardzo wiele i z tego względu pracodawca, tworząc listę okoliczności, które chciałby uwzględniać przy rozdysponowywaniu środków ZFŚS, zawsze może liczyć się z zarzutem, że jest ona niewyczerpująca.

Wyrok SA w Poznaniu z 27 września 2012 r., sygn. akt III AUa 429/12

Instytucja kultury może przyjąć w regulaminie następujące kryteria, od których zależy przyznanie pomocy socjalnej pracownikowi:

  • dochód na jednego członka rodziny pracownika,
  • orzeczoną niepełnosprawność w stopniu znacznym lub umiarkowanym dziecka pracownika,
  • pobieranie zasiłku rodzinnego lub pielęgnacyjnego.

Spełnienie przez pracownika kryteriów socjalnych jest przesłanką udzielenia pomocy socjalnej. Nie może nią być ani rodzaj umowy o pracę, ani wymiar czasu pracy, czy tym bardziej staż pracy. Dlatego może się zdarzyć, że jedna osoba uzyska świadczenia socjalne w kilku instytucjach kultury, w których świadczy pracę. Jest to sytuacja zgodna z prawem, a instytucja kultury jako pracodawca nie może uzależniać przyznania swojemu pracownikowi pomocy socjalnej od odmowy jej otrzymania u innego pracodawcy.

Podstawa prawna

  • Ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz.U. z 28 maja 2012 r. poz. 592; ost. zm. Dz.U. z 5 września 2014 r. poz. 1198)
  • Ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 4 lutego 2014 r. poz. 167)
  • Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost. zm. Dz.U. z 17 lutego 2014 r. poz. 208)
  • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 127, poz. 860)