Pytanie

Biblioteka chce wyświetlić uczniom dokumentalny film historyczny.
Czy oprócz opłat do ZAiKS-u powinna ponieść jakieś opłaty?

Zamierzając wyświetlić uczniom dokumentalny film historyczny, należy się liczyć z koniecznością zapłaty wynagrodzenia przewidzianego w Ustawie z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: prawo autorskie). Jednak w pewnym przypadku zastosowanie znajdą przepisy o dozwolonym użytku.

Wyjaśnienie

Współtwórcy filmu jako utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do stosownego wynagrodzenia z tytułu m.in. (art. 70 ust. 21 pkt 2 i 3 prawa autorskiego):

  • najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych i ich publicznego odtwarzania,
  • nadawania utworu w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów.

Korzystający z utworu audiowizualnego wypłaca to wynagrodzenie za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi (art. 70 ust. 21 i 3 prawa autorskiego). Prawo do wynagrodzenia wynika też z domniemania, że producent utworu audiowizualnego nabywa na mocy umowy o stworzenie utworu albo umowy o wykorzystanie już istniejącego utworu wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji tych utworów w ramach utworu audiowizualnego jako całości (art. 70 ust. 1 prawa autorskiego). Do kwestii wyświetlania filmów w bibliotekach odniósł się także resort kultury.

Z pism MKiDN

Co do zasady biblioteka powinna (…) uzyskać licencję na publiczne odtwarzanie w zakresie praw autorskich oraz uiścić wynagrodzenie podmiotom praw pokrewnych — artystom wykonawcom i producentom wideogramów. W praktyce prawa te są najczęściej wykonywane przez producenta filmu — w związku z domniemaniem zawartym w art. 70 ust. 1 [prawa autorskiego — przyp. red.] oraz przepisem art. 87 [prawa autorskiego]. (…) w Polsce prawa autorskie i pokrewne do znacznej części zagranicznego repertuaru filmowego wykonuje MPLC Polska sp. z o.o., zatem to z nią powinna zostać zawarta stosowna umowa. Natomiast w zakresie realizacji obowiązku wypłaty wynagrodzenia dodatkowego z art. 70 ust. 21 pkt 2 [prawa autorskiego] stosowne umowy powinny być zawarte z organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi — w zakresie praw autorskich ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich i Stowarzyszeniem Autorów ZAiKS, w zakresie praw do artystycznych wykonań — ze Związkiem Artystów Scen Polskich i Stowarzyszeniem Aktorów Filmowych i Telewizyjnych, reprezentującymi aktorów (wspólna reprezentacja przez ZASP) oraz Stowarzyszeniem Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych SAWP lub Związkiem Artystów Wykonawców STOART, reprezentującymi m.in. artystów wykonawców muzyki filmowej.

Pismo MKiDN z 6 marca 2013 r., nr DWIM/307/13/JB

Ministerstwo kultury uznało w tym piśmie, że bibliotekom zasadniczo nie przysługuje w tym przypadku prawo do dozwolonego użytku. Chodziło o treść art. 28 prawa autorskiego w brzmieniu sprzed 20 listopada 2015 r., z którego wynikało, że przysługujący bibliotekom dozwolony użytek obejmował m.in. udostępnianie nieodpłatnie, w zakresie ich zadań statutowych, egzemplarzy utworów rozpowszechnionych.

Od 20 listopada 2015 r. w ramach dozwolonego użytku biblioteki mogą m.in. użyczać, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych.

Natomiast użyczenie egzemplarzy utworu to przekazanie ich do ograniczonego czasowo korzystania, niemające na celu bezpośredniego lub pośredniego uzyskania korzyści majątkowej (art. 6 pkt 8 prawa autorskiego). Nie wydaje się jednak, aby wyświetlanie filmu w bibliotece można było uznać za użyczenie utworu, ponieważ w tym celu prawo autorskie posługuje się pojęciem odtworzenia utworu (patrz: art. 6 pkt 9 prawa autorskiego), a odtworzenie utworu to jest jego udostępnienie bądź przy pomocy nośników dźwięku, obrazu lub dźwięku i obrazu, na których utwór został zapisany, bądź przy pomocy urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego, w którym utwór jest nadawany.

Trzeba też pamiętać o możliwości przewidzianej w art. 331 prawa autorskiego, zgodnie z którym wolno korzystać z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia.

Podstawa prawna

Ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631; ost. zm. Dz.U. z 19 listopada 2015 r. poz. 1923)