Pytanie

Dyrektor instytucji kultury utworzył sztab Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy (WOŚP) i w związku z jej finałem przypadającym na 14 stycznia br. wydał pracownikom polecenie pracy w niedzielę. Pracownicy nie deklarowali przed utworzeniem sztabu, czy chcą podjąć taką pracę.
Czy pracę na rzecz WOŚP należy potraktować jako wykonanie innego polecenia dyrektora, a w związku z tym, czy za wykonaną pracę w niedzielę pracownikom należy się dzień wolny?
Czy jednak należy potraktować ten dzień jako praca pracowników w ramach wolontariatu?

Praca w sztabie WOŚP jest pracą w charakterze wolontariusza i zgodnie z przepisami pracownikom instytucji za ten dzień nie należy się od dyrektora jako pracodawcy żaden dzień wolny.

Wyjaśnienie

Wskutek nawiązania stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę (art. 22 § 1 Ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, dalej: kp). Pracownik ma obowiązek stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, pod warunkiem, że nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Tak wynika natomiast z art. 100 § 1 kp.

Z orzecznictwa

Praca w ramach stosunku pracy ma charakter pracy podporządkowanej, co oznacza, iż pracownik powinien stosować się do poleceń pracodawcy (działających w jego imieniu osób). Równocześnie jednak, w świetle art. 100 § 1 kp polecenia pracodawcy muszą być zgodne z prawem, tj. mieścić się w ramach obowiązującego porządku prawnego oraz w ramach umowy o pracę.

Wyrok Sądu Najwyższego z 21 listopada 2007 r., sygn. akt I BP 26/07

Podobny pogląd wyraża się w wykładni prawa pracy.

Z piśmiennictwa

Granicą podporządkowania pracownika jest treść umowy o pracę, określającej przede wszystkim rodzaj pracy, która ma być wykonywana przez danego pracownika, oraz wymiar i miejsce pracy.

R. Sadlik: Odmowa wykonania polecenia pracodawcy i jej konsekwencje, Służba Pracownicza, 2010/10/12-14

Zwracam uwagę na jeszcze jeden wyrok Sądu Najwyższego.

Z orzecznictwa

Gdy polecenie przełożonego nie wykracza poza rodzaj umówionej pracy, wówczas odmowa jego wykonania narusza obowiązek subordynacji i może stanowić podstawę do dyscyplinowania pracownika. Rodzaj umówionej pracy daje więc pracownikowi gwarancję pewności w zakresie obowiązków i odpowiedzialności, a z drugiej strony wyznacza zakres uprawnień i kierownictwa pracodawcy. Natomiast subordynacja, która ma wykraczać poza ten zakres, może być wymagana od pracownika w sytuacji uzasadnionej określoną koniecznością wykonywania innej pracy, a więc z reguły w sytuacji wyjątkowej. [podkreślenia Autorki]

Wyrok SN z 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt II PK 216/11

Ponadto, moim zdaniem, taka wyjątkowa sytuacja, o której mowa w przytoczonym wyroku SN, mogłaby dotyczyć pracy na rzecz pracodawcy, czyli instytucji kultury, a nie na rzecz podmiotu trzeciego, np. organizacji pożytku publicznego.

Dyrektor, który zaangażował się w działalność organizacji pożytku publicznego, ma prawo reklamować tę działalność i zachęcać pracowników do współpracy. Jednakże nie może być to traktowane jako wydawanie poleceń związanych z pracą — jeżeli nie ma związku z rodzajem pracy, do której zostali zatrudnieni jego pracownicy, a praca nie odbywa się na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy, czyli danego ośrodka kultury (odbywałaby się, w mojej ocenie także na rzecz ośrodka kultury, gdyby ośrodek i organizacja realizowały np. wspólny projekt).

Natomiast, jak wynika z informacji dotyczących organizacji sztabu WOŚP, dostępnych na stronie www.wosp.org.pl, sztab działa w swoim imieniu na rzecz Fundacji WOŚP.

Wolontariusz, zgodnie z art. 2 pkt 3 Ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, to osoba fizyczna, która pracuje ochotniczo i bez wynagrodzenia. Jeżeli zatem dyrektor wydał pracownikom polecenie wykonywania pracy wykraczającej poza zakres podporządkowania pracowniczego — mogli oni odmówić, a przełożony nie mógłby legalnie wyciągnąć wobec nich negatywnych konsekwencji.

Jednak, jeżeli pracownicy taką pracę wykonali, a jednocześnie, np. nie protestowali, nie prosili o wydanie polecenia na piśmie itp. — może pojawić się spór o to, czy jednak nie zgodzili się, np. pod wpływem charyzmy lub przykładu dyrektora, na świadczenie dobrowolnie pracy na rzecz organizacji pożytku publicznego w swoim czasie wolnym. W takim bowiem przypadku nie przysługują im żadne roszczenia związane ze świadczeniem pracy od ośrodka kultury.

Podstawa prawna

  • Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 12 stycznia 2018 r. poz. 108; ost. zm. Dz.U. z 5 lutego 2018 r. poz. 305)
  • Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn. Dz.U. z 28 lutego 2018 r. poz. 450)