Pytanie

Pracownicy muzeum są zatrudnieni od poniedziałku do piątku od godziny 08:00 do 16:00. Jeden raz w miesiącu świadczą pracę w sobotę i niedzielę (tzw. dyżur) w następujących godzinach — w sezonie od 10:00 do 19:00, a poza sezonem w godzinach 10:00–16:00. Pracownicy muzeum otrzymują za pełnienie takiego dyżuru dni wolne: w sezonie 3, a poza sezonem 2. Czy takie rozwiązanie jest prawidłowe?

Takie rozwiązanie nie jest prawidłowe. Po pierwsze dlatego, że pracownicy świadczą pracę w ramach dyżuru, po drugie — ponieważ istnieje realna możliwość naruszenia przepisów dotyczących norm czasu pracy i obowiązkowych odpoczynków.

Wyjaśnienie

Dyżur pracowniczy polega na tym, że pracownik pozostaje poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (art. 1515 § 1 Ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, dalej: kp). Z definicji tej wynika, że na dyżurze nie świadczy się pracy, ale jedynie oczekuje na jej ewentualne wykonywanie.

Z orzecznictwa

Podjęcie pracy na dyżurze wiąże się z pracą w godzinach nadliczbowych, czyli pracą poza normalnymi godzinami pracy (…)

Wyrok Sądu Najwyższego z 31 stycznia 1978 r., I PRN 147/77, OSNC 1978/7/126

Warto pamiętać, że za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje:

  • dodatek do wynagrodzenia (art. 1511 § 1–2 kp) albo
  • czas wolny w wymiarze wskazanym w art. 1512 § 1 kp.

Wymiar udzielanego pracownikom czasu wolnego w zamian za pracę w niedzielę i sobotę wskazuje, że muzeum przyjęło to drugie rozwiązanie. Zwracam jednak uwagę, że praca wykonywana w weekendy w sposób określony w pytaniu jest zaplanowanym elementem organizacji czasu pracy w muzeum i nie powinna być z założenia pracą w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 1 kp). Planując pracę pracowników dodatkowo — raz w miesiącu w soboty i niedziele, muzeum powinno pamiętać o następujących zasadach:

  • taki rozkład dni pracy powinien wynikać z harmonogramów czasu pracy pracowników, tzn. być wcześniej ustalony;
  • pracownicy muszą mieć zagwarantowane prawo do co najmniej 11-godzinnego odpoczynku w każdej dobie (art. 132 § 1 kp);
  • pracownicy muszą mieć zagwarantowane prawo do co najmniej 35-godzinnych odpoczynków w każdym tygodniu pracy (art. 132 § 1 kp). Przypomnieć należy, że przez tydzień w prawie pracy rozumie się 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego. Jeżeli więc w muzeum istnieje np. 12-miesięczny okres rozliczeniowy, to w 2013 r. tydzień pracy rozpoczynać się będzie zawsze od wtorku (1 stycznia był we wtorek). Aby więc zagwarantować pracownikom świadczącym pracę w sobotę i niedzielę 35-godzinny obowiązkowy odpoczynek, najlepiej udzielić go przed pracującym weekendem;
     pracownicy nie mogą rozpoczynać pracy dwa razy w ciągu jednej doby; taka sytuacja miałaby miejsce, jeśli po rozpoczęciu pracy w niedzielę o godzinie 10:00 pracownicy przychodzą do pracy w poniedziałek na 08:00 (art. 128 § 3 pkt 1 kp);
  • pracownicy nie mogą świadczyć pracy w wymiarze 9 godzin na dobę w podstawowym systemie czasu pracy, o jakim mowa w art. 129 § 1 kp. Przepis ten dopuszcza pracę w wymiarze nieprzekraczającym 8 godzin na dobę.

Jeżeli muzeum chce utrzymać wskazany w pytaniu wymiar czasu pracy w sobotę i niedzielę, to powinno wprowadzić dla wszystkich albo dla tylko niektórych pracowników system równoważnego czasu pracy, o którym mowa w art. 135 § 1 kp. W tym systemie pracownicy mogą świadczyć pracę do 12 godzin na dobę, ale może to być także 9 godzin w niektóre dni i 8 godzin w pozostałe.

Podstawa prawna

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost. zm. Dz.U. z 2 stycznia 2013 r. poz. 2).