Pytanie

W strukturach instytucji kultury są: gminny ośrodek kultury (GOK), biblioteka z filią, muzeum i informacja turystyczna.
Czy rada gminy może uchwalić włączenie instytucji w struktury urzędu gminy i stworzyć centrum kultury?
Czy na terenie gminy nie powinna działać co najmniej jedna instytucja kultury?

W gminie musi funkcjonować instytucja kultury działająca na podstawie Ustawy z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (dalej: ustawa o działalności kulturalnej). Na pewno musi funkcjonować biblioteka. Nie można kosztem istnienia samodzielnej instytucji kultury organizować tylko struktury funkcjonującej w ramach urzędu gminy.

Wyjaśnienie

Aby wyczerpująco odpowiedzieć na te pytania, trzeba zwrócić uwagę na podstawowe kwestie, które wiążą się z tym zagadnieniem.

Po pierwsze, jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym, a prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym (art. 9 ust. 1 i 2 ustawy o działalności kulturalnej).

Oznacza to, że jednostki samorządu terytorialnego mają obowiązek tworzenia instytucji kultury. Nie zależy to od ich dobrej woli, a jest obowiązkiem ustawowym. Przy czym, co warto podkreślić, zgodnie z art. 19 ust. 2 Ustawy z 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, gmina organizuje i prowadzi co najmniej jedną gminną bibliotekę publiczną, wraz z odpowiednią liczbą filii i oddziałów oraz punktów bibliotecznych.

Po drugie, jak wynika z art. 18 ustawy o działalności kulturalnej:

  • organizator może dokonać połączenia instytucji kultury, w tym instytucji kultury prowadzących działalność w różnych formach, lub podziału instytucji kultury;
  • w przypadku połączenia instytucji artystycznej z instytucją kultury inną niż instytucja artystyczna, instytucja kultury powstała w wyniku takiego połączenia ma status instytucji artystycznej;
  • organizator ma obowiązek na 3 miesiące przed wydaniem aktu o połączeniu lub podziale instytucji kultury podać do publicznej wiadomości informację o zamiarze i przyczynach takiej decyzji.

Jak więc widać, połączenie dotyczy istniejących już instytucji kultury, a nie włączania ich w struktury urzędu gminy. Tego przepisy nie przewidują.

Po trzecie, instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organizatora (art. 14 ust. 1 ustawy o działalności kulturalnej). Mamy więc do czynienia z podmiotem odrębnym i posiadającym osobowość prawną. Poza tym, co ważne, instytucja kultury:

  • gospodaruje samodzielnie przydzieloną i nabytą częścią mienia oraz prowadzi samodzielną gospodarkę w ramach posiadanych środków, kierując się zasadami efektywności ich wykorzystania (art. 27 ust. 1 ustawy o działalności kulturalnej);
  • jest pracodawcą dla zatrudnionych w niej pracowników, a czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy wykonuje wobec nich dyrektor instytucji albo inna wyznaczona do tego osoba (art. 3 w związku z art. 31 ust. 1 Ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy),

a dyrektor instytucji zarządza nią i reprezentuje ją na zewnątrz (art. 17 ustawy o działalności kulturalnej).

Nie można więc włączyć instytucji kultury, czyli odrębnej i samodzielnej osoby prawnej, do struktur urzędu gminy jako jednostki organizacyjnej gminy podległej jej organom. A zatem, nie ma również mowy o przejęciu pracowników instytucji kultury przez urząd gminy.

Jednak, jeżeli na terenie gminy funkcjonują instytucje kultury, gmina może stworzyć w swoich strukturach działy zajmujące się kulturą (zwykle są to np. wydziały kultury zajmujące się współpracą z instytucjami kultury), ale nie mogą one zastąpić istnienia instytucji kultury jako odrębnych i niezależnych podmiotów posiadających osobowość prawną i prowadzących samodzielną gospodarkę finansową.

Podstawa prawna

  • Ustawa z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jedn. Dz.U. z 7 lutego 2020 r. poz. 194; ost. zm. Dz.U. z 24 października 2019 r. poz. 2020)
  • Ustawa z 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (tekst jedn. Dz.U. z 7 sierpnia 2019 r. poz. 1479)
  • Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst. jedn. Dz.U. z 30 lipca 2020 r. poz. 1320; ost. zm. Dz.U. z 27 grudnia 2018 r. poz. 2432)