Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (dalej: kp) nie zawiera przepisów dotyczących wypłacania pracownikom nagrody jubileuszowej. W art. 105 kp mowa jest o nagrodach przyznawanych przez pracodawcę pracownikom, którzy wzorowo wypełniają swoje obowiązki, przejawiają inicjatywę w pracy i podnoszą jej wydajność oraz jakość przez co przyczyniają się szczególnie do wykonywania zadań zakładu.
Nagrody te mają charakter uznaniowy, bowiem ich przyznanie zależy od oceny pracodawcy, jest to np. tzw. premia uznaniowa, o której wypłatę pracownik nie ma roszczenia do pracodawcy, ponieważ jej przyznanie uzależnione jest zupełnie od woli pracodawcy.
Natomiast nagroda jubileuszowa przyznawana jest pracownikom nie za wzorową, ale za długoletnią pracę. Zwykle za co najmniej 10 lat pracy, następnie jej wysokość wzrasta co kolejne lata, najczęściej co 5 lat. Jest ona dodatkowym składnikiem wynagrodzenia, który podlega takiej samej ochronie jak wynagrodzenie za pracę.
Prawo do nagrody jubileuszowej przyznają pracownikom albo przepisy branżowe, np. dotyczące policjantów i nauczycieli, albo przepisy wewnątrzzakładowe: układy zbiorowe pracy lub regulaminy wynagradzania.
Do 31 grudnia 2011 r. zasady przyznawania pracownikom instytucji kultury nagrody jubileuszowej oraz jej wysokość określone były w § 5 rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki z 31 marca 1992 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników niektórych instytucji kultury (dalej: rozporządzenie).
Jednak od 1 stycznia 2012 r., kiedy wszedł w życie art. 31b ustawy z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (dalej: ustawa o działalności kulturalnej), pracownikom instytucji kultury prawo do nagrody jubileuszowej przyznaje bezpośrednio ta ustawa. Tak więc podstawą ich roszczenia wobec pracodawcy o wypłatę nagrody jubileuszowej są właśnie przepisy branżowe, bo dotyczą one określonej grupy zawodowej.
Nowe przepisy dzielą pracowników instytucji kultury na dwie grupy. Na pracowników:
i przyznają im nagrodę jubileuszową w różnej wysokości i po innych okresach zatrudnienia.
W art. 31b ust. 1 ustawy o działalności kulturalnej zagwarantowane zostało prawo do nagrody jubileuszowej dla pracowników artystycznych w następującej wysokości:
Za pracę powyżej wymienionych okresów wysokość nagrody jubileuszowej wynosi 300% wynagrodzenia miesięcznego i wypłaca się ją po zakończeniu kolejnych pięcioletnich okresów pracy artystycznej.
Pracownicy instytucji artystycznych, którzy podjęli zatrudnienie przed 1 stycznia 2012 r., nabywają prawo do nagrody jubileuszowej na zasadach określonych w przepisach dotychczasowych, a więc na podstawie § 5 rozporządzenia (art. 10 ust. 4 ustawy z 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw, dalej: ustawa nowelizująca).
Pozostałym pracownikom instytucji kultury także przysługuje nagroda za wieloletnią pracę. A jej wysokość wynosi:
Co ciekawe, pomimo nieco innego przedstawienia okresów pracy wymaganych do uzyskania pierwszej i kolejnych nagród jubileuszowych w rozporządzeniu, ustawa o działalności kulturalnej nie wprowadza nowych stawek nagrody jubileuszowej ani nie wydłuża albo skraca lat pracy do niej wymaganych.
Zachowuje także podział pracowników na tych zatrudnionych w balecie, pracujących w charakterze solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych oraz artysty chóru i pozostałych pracowników instytucji kultury, tak jak to było do tej pory w rozporządzeniu.
Są one takie same dla wszystkich pracowników instytucji kultury. Do wymaganych lat pracy zalicza się:
Wysokość nagrody jubileuszowej dla pracowników instytucji kultury nie jest więc uzależniona od długości pracy u aktualnego pracodawcy, a także pracy w instytucjach kultury w ogóle.
Przykład
W grudniu 2011 r. pracę w centrum kultury na stanowisku księgowej rozpoczęła pracownica, która do tej pory nie pracowała w żadnej instytucji kultury. W lutym 2012 r. przedstawiła dokumenty dotyczące poprzedniego zatrudnienia, które z ostatnimi dwoma miesiącami pracy potwierdziły jej 25-letni okres zatrudnienia. Czy przysługuje jej nagroda jubileuszowa w wysokości 100% miesięcznego wynagrodzenia w obecnym zakładzie pracy?
Tak, pracownica ma prawo do nagrody jubileuszowej w wysokości 100% wynagrodzenia miesięcznego.
Pracownik nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu bezpośrednio poprzedzającym dzień, który nazwą lub datą odpowiada dniowi, w którym pracownik podjął zatrudnienie (uchwała Sądu Najwyższego z 21 maja 1991 r., I PZP 16/1991, OSNCP 1992 r. Nr 1, poz. 10).
Przykład
Tancerz podjął pracę w balecie 1 września 2002 r. Kiedy nabędzie prawo do pierwszej nagrody jubileuszowej?
Tancerz będzie miał roszczenie do pracodawcy o wypłatę nagrody jubileuszowej w wysokości 100% wynagrodzenia miesięcznego po 10 latach pracy — 31 sierpnia 2012 r.
Podstawą wysokości nagrody jubileuszowej jest miesięczne wynagrodzenie pracownika. Oblicza się ją w taki sam sposób jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, czyli na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
W wyjątkowej sytuacji są pracownicy instytucji kultury, których stosunek pracy ustaje w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wystarczy bowiem, że takiemu pracownikowi brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej, aby pracodawca był zobowiązany do jej wypłacenia w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Przykład
Muzyk zatrudniony w filharmonii 1 kwietnia 2012 r. zamierza przejść na emeryturę. Gdyby pracował nadal, 1 stycznia 2013 r. osiągnąłby staż pracy w wysokości 30 lat i tym samym nabyłby prawo do nagrody jubileuszowej w wysokości 300% wynagrodzenia miesięcznego. Czy ma on roszczenie wobec obecnego pracodawcy o wypłatę tej nagrody?
Tak, muzyk 1 kwietnia 2012 r. nabywa prawo do nagrody jubileuszowej za 30 lat pracy.
Art. 31d ust. 1 pkt 6 ustawy o działalności kulturalnej zobowiązuje Ministra Kultury i Dziedzictwa Naturalnego do określenia w drodze rozporządzenia warunków ustalania prawa do nagrody jubileuszowej i jej wypłacania, mając na uwadze charakter pracy wykonywanej przez pracowników artystycznych i pozostałych pracowników instytucji kultury oraz potrzebę efektywności wykonywanych zadań.
Do chwili obecnej takie rozporządzenie nie zostało wydane. Nie oznacza to jednak, że pracownicy nie nabywają jeszcze prawa do nagrody jubileuszowej. Mają oni prawo do tej nagrody w wysokości określonej od dnia 1 stycznia 2012 r. w art. 31b ustawy o działalności kulturalnej.
Nadal obowiązują też określające warunki ustalania prawa do nagrody jubileuszowej i jej wypłacania przepisy rozporządzenia, a więc jego § 5 pkt 6–15. Bowiem przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 31 ustawy o działalności kulturalnej zachowują moc do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie nowego art. 31d ustawy o działalności kulturalnej (art. 13 pkt 1 ustawy nowelizującej).
Warunki przyznawania nagrody jubileuszowej dla pracowników zatrudnionych w instytucjach kultury, określone w ustawie o działalności kulturalnej, obowiązują do czasu objęcia ich układem zbiorowym pracy lub regulaminem wynagradzania (art. 31d ust. 2 ustawy o działalności kulturalnej). Co oznacza, że to właśnie te akty prawa wewnątrzzakładowego powinny określać szczegółowo sposób ustalania i dokumentowania prawa do nagrody jubileuszowej, a także zasady jej wypłacania pracownikom instytucji kultury.
Dyrektorzy instytucji kultury powinni więc podjąć kroki zmierzające do określenia w regulaminie wynagradzania lub układzie zbiorowym pracy, jeśli pracownicy są nim objęci, wyżej wymienionych warunków i zasad.