Pytanie

Biblioteka dysponuje dwoma toaletami dla czytelników, które często są zanieczyszczane, dewastowane i okradane. Zamierza więc wprowadzić symboliczną opłatę za korzystanie z tych toalet w wysokości 1 zł. Wprowadzenie takiej opłaty wpłynęłoby na utrzymanie porządku i ograniczyłoby korzystanie z toalet osób niebędących czytelnikami biblioteki. Środki z opłat będą wpłacane do kasy i przeznaczane na bieżące utrzymanie sanitariatów (woda, mydło, ręczniki papierowe i papier).
Czy biblioteka publiczna może pobierać opłaty od użytkowników biblioteki?
Jeżeli tak, to czy trzeba wydawać paragon (biblioteka nie jest podatnikiem VAT)?

Biblioteka może pobierać opłaty za korzystanie z toalet będących w jej dyspozycji. Prowadzenie takiej działalności jako innej niż kulturalna, powinien przewidywać statut biblioteki. Natomiast co do prowadzenia kas rejestrujących, część podmiotów świadczących usługi na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej zwolniono z obowiązku ich prowadzenia do końca 2017 r.

Wyjaśnienie

Z art. 4 Ustawy z 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (dalej: ustawa o bibliotekach) wynika, że do podstawowych zadań bibliotek należy:

  1. gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych;
  2. obsługa użytkowników, przede wszystkim:
    • udostępnianie zbiorów oraz prowadzenie działalności informacyjnej, zwłaszcza informowanie o zbiorach własnych, innych bibliotek, muzeów i ośrodków informacji naukowej, a także
    • współdziałanie z archiwami w tym zakresie.

Do zadań bibliotek może ponadto należeć prowadzenie działalności bibliograficznej, dokumentacyjnej, naukowo-badawczej, wydawniczej, edukacyjnej, popularyzatorskiej i instrukcyjno-metodycznej.

Natomiast usługi bibliotek publicznych zasadniczo są ogólnie dostępne i bezpłatne, przy czym opłaty mogą być pobierane (art. 14 ustawy o bibliotekach):

  • za usługi informacyjne, bibliograficzne, reprograficzne oraz wypożyczenia międzybiblioteczne, a także za wypożyczenia materiałów audiowizualnych (wysokość tych opłat nie może przekraczać kosztów wykonania usługi);
  • w formie kaucji za wypożyczone materiały biblioteczne;
  • za niezwrócenie w terminie wypożyczonych materiałów bibliotecznych;
  • za uszkodzenie, zniszczenie lub niezwrócenie materiałów bibliotecznych.

Zasady i warunki korzystania z biblioteki określa regulamin, który nadaje jej dyrektor albo kierownik (art. 12 ustawy o bibliotekach).

Trzeba przy tym pamiętać, że statut każdej instytucji kultury powinien zawierać postanowienia dotyczące prowadzenia działalności innej niż kulturalna, jeżeli instytucja zamierza działalność taką prowadzić (art. 13 ust. 2 pkt 6 Ustawy z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, dalej: ustawa o działalności kulturalnej).

W zakresie nieuregulowanym ustawą o bibliotekach do bibliotek stosuje się bowiem odpowiednio przepisy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (art. 2 ustawy o bibliotekach).

Wynika z tego, że biblioteka może prowadzić działalność inną niż kulturalna pod warunkiem, że jej statut zawiera zapisy dotyczące prowadzenia takiej działalności. Może to być także działalność odpłatna opisana w pytaniu. Nie jest zasadne ograniczanie prowadzenia dodatkowej i odpłatnej, innej niż kulturalna, działalności do przypadków pobierania opłat wymienionych w art. 14 ustawy o bibliotekach. Stanowisko takie zajmuje Naczelny Sąd Administracyjny.

Z orzecznictwa

[Przy] założeniu, że zamierzona działalność nie będzie stanowiła działalności kulturalnej, (…) możliwe jest prowadzenie działalności gospodarczej przez instytucję kultury taką jak biblioteka, przy czym działalność taką powinien regulować [jej statut, co wynika z art. 13 ust. 2 pkt 6 ustawy o działalności kulturalnej w związku z art. 2 ustawy o bibliotekach]. Dlatego też ograniczenia dotyczące prowadzenia przez bibliotekę działalności gospodarczej nie wprowadzają przepisy art. 4 w związku z art. 14 ust. 1–3 ustawy o bibliotekach, które w sytuacji prowadzenia przez bibliotekę działalności regulowanej przepisami tej ustawy zezwalają na pobór opłat tylko w określonych sytuacjach. Tego rodzaju wykładnia nie bierze pod uwagę, że w zakresie nieuregulowanym w ustawie o bibliotekach, działalność biblioteki jako forma działalności kulturalnej podlega regulacjom stosowanych odpowiednio przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Pozwala to na przyjęcie stanowiska, że biblioteka może dodatkowo prowadzić działalność inną niż ujęta w art. 4 ustawy o bibliotekach i czerpać z niej zyski, oczywiście przy założeniu, że nie będzie ona w kolizji z realizacją podstawowych celów tej instytucji kultury [uzupełnienia Autora].

Wyrok NSA z 29 września 2016 r., sygn. akt II OSK 2062/16

Podobnie NSA orzekł w wyroku z 3 września 2013 r. (sygn. akt II OSK 1698/13).

Kasy rejestrujące

Co do obowiązku prowadzenia kas rejestrujących, to ciąży on na podatnikach dokonujących sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych (art. 111 ust. 1 Ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług).

Jednak nie dłużej niż do 31 grudnia 2017 r. zwolniono z obowiązku ewidencjonowania za pomocą kas rejestrujących w danym roku podatkowym podatników (§ 3 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z 16 grudnia 2016 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących):

  • u których obrót zrealizowany na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych nie przekroczył w poprzednim roku podatkowym kwoty 20 000 zł, a w przypadku podatników rozpoczynających w poprzednim roku podatkowym dostawę towarów (świadczenie usług) na rzecz tych osób, jeżeli obrót z tego tytułu nie przekroczył, w proporcji do okresu wykonywania tych czynności w poprzednim roku podatkowym, kwoty 20 000 zł;
  • rozpoczynających po 31 grudnia 2016 r. dostawę towarów lub świadczenie usług na rzecz wymienionych wyżej osób, jeżeli przewidywany przez podatnika obrót z tego tytułu nie przekroczy, w proporcji do okresu wykonywania tych czynności w danym roku podatkowym, kwoty 20 000 zł.

Podstawa prawna

  • Ustawa z 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (tekst jedn. Dz.U. z 11 czerwca 2012 r. poz. 642; ost. zm. Dz.U. z 23 lipca 2013 r. poz. 829)
  • Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 25 maja 2016 r. poz. 710; ost. zm. Dz.U. z 2 grudnia 2016 r. poz. 1948)
  • Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z 16 grudnia 2016 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz.U. z 28 grudnia 2016 r. poz. 2177)